"Hanggang Kailan Ba Ang Pasko?"

Handa na ang Christmas tree para sa pasko, ang mga ilaw at parol ay naka sabit na rin sa labas ng mga bahay. Mahahabang listahan ng mga lulutuin para sa noche buena at nakabalot na rin ang mga regalo upang sa darating na kapaskuhan ay magiging masaya ang lahat sa pagbibigayan.

      "Malalim na ang gabi,
                        at sa isang saglit lang,
                                  inagaw ng kalikasan ang lahat"

Sa panahon ng mga sakuna alam nating mga pilipino ang  tugon sa mga nasalanta ng bagyo, ngunit bakit sa puntong ito mistulang katahimikan at lungkot ang bumalot sa ating mga pilipino habang pinapanood ang mga kaganapan sa mga nasalanta ng bagyo. Ang mga katagang "Magpapasko Pa Naman" ay dumudurog sa ating mga puso kung saan ang bawat hinagpis nila'y ating kinakahabag. Nakakalungkot isipin kung bakit kung kailan pa malapit na ang pasko ay doon pa nangyari ang ganitong trahedya sa kanilang buhay.

Pagbibigay ng tulong ang ating iniabot kasama ang mga dasal na sana'y gabayan sila ng Diyos upang malagpasan nila ang unos na tumapos sa mga buhay ng mga kababayan nating pilipino.Tulong pinansyal, tubig, pagkain, damit , gamot at kung anu-ano pang magagamit nila sa pang araw-araw ay pilit nating iniaabot sa kanila kung saan hindi na natin alintana na parating narin ang pasko. Ang diwa ng pasko ay unti-unting lumalawak sa kahulugan ng pagbibigayan at pagmamahalan, naipamamahagi natin sa kanilang mga puso ang totoong kahulugan ng pagiging pilipino.

Sa ating mga tahanan habang inaabangan ang mga balita sa kanilang kalagayan ay hindi natin inaasahan na ang pasko ay nagsisimula na pala sa panahon kung saan ginising tayo lahat ng pagmamalasakit, pagbibigayan at katatagan ng loob sa dumating na trahedya.

Nasubukan ko na minsan ngumiti ng walang kasama, tumawa ng walang kausap at lumuha ng hindi nasasaktan ngunit sa pagkakataong ito ngayon ko lang napagtanto na malawak pala ang nararating ng pasko. Abot sa puso ng bawat pilipino , abot sa mga dayuhang nakikiramay sa trahedya, abot sa mga kaisipan ng mga batang musmos at higit sa lahat abot sa lahat ng relihiyong maka Diyos.Hindi ko na tatanungin kung hanggang saan umaabot ang pasko dahil kahit ilang milyang panukat ang gamitin ko alam kong hinding hindi ko ito masusukat. Ang tanging tanong ko na lamang ngayon ay

"hanggang kailan?
     hanggang kailan ba tatagal ang ganito?
         haggang kailan ba?
                 hanggang kailan ba ang pasko?"

Matatag na Pasko sa ating lahat....

"Salamat Sa Araw"

Salamat sa araw na ito, kung saan nahapo lahat ng paghihirap at mga pag-aalala ko.

Salamat sa araw na ito kung saan nagkaroon ako ng puwang sa mundo dahil sa mga taong naniwala sa aking kakayahan at nakaunawa ng aking mga kahinaan.

Salamat sa araw na ito, lubos ko naunawaan ang kahalagahan ng araw at ng salitang SALAMAT......

"Kung Maibibigay Ko Lang Sana Ang Pasko"

Madaling araw....

     Malamig na sa labas..

                Pasko nanaman.....

Katatapos lang ng aming masayang noche buena, sinubukan kong lumabas ng aming bahay at nagbakasakali na may mga kalarong makikita at mababati ng maligayang pasko. Paglabas ko ng aming maliit na gate nilingon ko ang mga kalsada at gaya ng dati wala akong nakita kakaiba bukod sa isang bagay. Mayroon lang akong napansin na kakaiba sa gabing iyon, isang mag-anak sa loob ng isang karton ng basura na nababalutan ng plastik  at sa loob nito  ay may liwanag ng isang gasera. Hindi ko pa noon naiintindihan ang estado ng pasko para sa mga taong tulad nila basta ang alam ko ang lahat ng tao sa mundo ay masaya tuwing pasko....

Habang palalim ng palalim ang gabi at palamig ng palamig ang paligid, inaagaw na ng katahimikan ang paskong matagal na hinintay ng lahat. Tinawag na ako ng aking kapatid upang pumasok ng bahay at kailangan ng matulog. Sa aking murang edad noon maaga ko naramdaman ang mga bagay na hindi nararamdaman ng mga pangkaraniwang bata. Wala akong salapi o anumang bagay na mahalaga na maaari kong maibahagi sa ibang pamilya kundi ang pagkakaunawa ko nalang na may mga tao palang ganito tuwing pasko. Ang mga panahon na kahit gaano karami ang saya at galak ng bawat isa ay may mga bagay parin na hindi kayang pagtakpan ng kasiyahan at tuwa.


Lumaki ako sa lugar kung saan ang mga tao ay nagdiriwang ng mga okasyon na kasama ang kanilang mga mahal sa buhay at aaminin ko kung minsan dumaan din sa akin ang mga agam-agam na bakit wala si daddy tuwing pasko at kung nalulungkot ako dahil wala siya lalo na siguro ang sitwasyon nya noon dahil wala kaming lahat sa tabi nya sa araw ng pasko. Buti nalang laging nariyan si mama upang ipaliwanag sa amin ang mga bagay na hindi pa namin maunawaan noon na kung bakit kailangan umalis ni daddy para sa amin, kung bakit kailangan maging masaya at kung bakit kailangan maging matatag ni daddy para sa pamilya.


Sa paglipas ng mga pasko sa aking buhay mula noong gabing iyon kung saan nakita ko ang kabilang mukha ng pasko kung saan ang awit at himig ay mas malalim pa ang kahulugan sa pagkakaunawa ko na kung maibibigay ko lang sana ang pasko sa mga tulad nila at sa mga mahal ko sa buhay na nasa malalayong dako ng mundo upang kahit papaano ay maparamdam ko din sa kanila ang paskong meron ako.

Kung saan ang kayaman at kasiyahan tuwing pasko ay naiiba ang kahulugan at ang kahirapan at kalungkutan naman ay hindi nawawala sa mukha  ng mga taong malayo sa kanilang mga minamahal. Ang iba ay salat sa buhay at umaasa na sana'y hindi lang sa pangarap ang pasko.

"Sa bawat ilaw na makikislap sa daan , sa bawat tunog ng mga pamaskong awitin at sa bawat kasiyahan na nais kong ipadama sa iba ay pilit ko paring hinahanap ang pakiramdam na hanggang kailan ba dadalhin ang mga tanong na kung maibibigay ko nga ba ang pasko?"




Maligayang Pasko Sa Ating Lahat......

"Hindi Lahat Ng Bayani Ay Nakauniporme"

Malakas parin ang ulan..

Madaling araw na formation sa kampo…




Dati-rati sa aking kabataan  ang ulan sa madaling araw ay isa sa mga iniiwasan kong patak ng ulan para mabasa, bukod sa malamig  ay pilit kong wag tamaan ng ambon dahil ang bawat patak ay lamig na tumatagos hanggang buto.Ngunit sa mga panahon na ang pagkakaiba  ng lamig ng kagalakan at lamig ng pagluluksa ay madaling nahihiwalay, ang oras na sana ay masarap na paghimbing at sa iba naman ay mapayapang lamig sa pagkaka upo kasama ang kape, dito sa mundo ng sundalo ang lahat ng oras ay mahalagang mahalaga pagdating ng malalakas na ulan at pagbaha. Dahil ang ulan na ito ay kakaiba wala kaming sinayang na sandal. Ang utos ng pinakamataas na tao sa bansa ang aming sinusunod, kailangan lumaban, kailangan maging malakas para sa kapakanan ng nakararami.


Halos kumpleto na ang tropa sa kampo , makikita mo sa mga mukha ang buong determinasyon na tumulong. Walang inaantok dahil sa laban ng buhay namin ay madami ang umaasa para sa buhay nila. Ilaw palang ng gusali at poste ang aming liwanag na unti-unting kinakain ng malakas na ulan habang kami ay kinakausap ng aming tagapangasiwa. Mapupuna mo sa aming mga galaw ang tikas ng paghahanda, walang natatakot at walang bahid ng pagsuko. Madilim parin sa paligid , ang ulan ay lalong lumalakas, mga patak na hindi mo iisipin na sa ibang dako pala ng mga lungsod ay may mga buhay nang nalalagas dahil sa malalakas na agos ng baha.


Dumating na ang Army Truck at iba pang mga sasakyan, handa na ang tropa sa susuunging laban. Tibay ng loob, tikas at determinasyon para sa  ilalaang buhay upang sa kaligtasan ng nakararaming Pilipino. Yan ang aming baon at sandata ang iba sa amin ay wala pang  tulog at hindi pa kumakain.


Kung saan ang pagliligtas ng buhay ay ang aming prayoridad masaya kami dahil nakita namin ang totoong pag-uugali ng mga pilipino sa panahon ng pagsubok sa bansa. Dito mo makikita ang pagtutulungan ng bawat isa at dito mo lang mauunuwaan na


“Hindi lahat ng bayani ay naka uniporme at hindi lahat ng tulong ay nanggagaling sa pera.”


 “Mayaman tayo sa gawa at pagtitiwala kaya siguro kahit hindi natin kilala ay ating tinutulungan at kahit hindi pa natin nakikita ay may tiwala tayo na maililigtas tayo ng mga bayani na ang gusto lang ay makatulong sa kapwa.”

"Pare Malungkot Ako"

Kuya Chai: 
pare balita?

Kumpare:  
pare malungkot ako........................ sobra

Kuya Chai:
bakit pare anong problema?

Kumpare:
misis ko nag-ibang bansa na upang mag trabaho

Kuya Chai:
ganun ba? ... hmmm malungkot nga yan
 kung minsan talaga hindi natin maiiwasan ang mga ganyang pagkakataon

Kumpare: 
gusto ko umiyak pare

Kuya Chai: 
gaya nga ng nasabi ko sa article ko,


"Hindi ako naniniwala sa simpleng pangarap dahil alam ko lahat tayo ay nangarap ng 
masmaganda  para   sa    mga mahal natin sa buhay, nangarap tayo hindi para maglakad papunta 
sa gusto natin kundi para lumipad at makita ang magandang maibibigay ng bukas hindi lang para sa
isa kundi para sa lahat na umaasa sa ating pagbabalik."

Kumpare:
tama na pls maga na ang mga mata ko.

Kuya Chai:
 natural lang yan.. ang maging malungkot
kung minsan kailangan talaga natin maging matibay
hindi para sa ating kapakanan
kundi para sa mga umaasa sa ating tibay ng loob
kailangan tayo ang malakas dahil may mga taong humuhugot din ng lakas sa atin
isipin mo nalang saan sila huhugot ng lakas kung tayo mismong inaasahan nila upang maging 
malakas ay nahihirapan


"natural ang umiyak pero natural din naman ang maging malakas para maging malakas din ang mga 
taong nagiging malakas dahil sayo"


 ... gaya ng mga anak mo at gaya din ng asawa mo
            

Kuya Chai:
magsisimula ang lungkot sa bawat haligi ng bahay na nakikita mong nandun sya , mga ala-ala na   
hindi naman natin sinasadya khit ayaw natin isipin upang hindi na tayo malungkot
ngunit di ba masmaganda kung magiging buhay ulit ang bawat araw at maging masaya dahil alam 
natin sa kanyang pag-alis ay panimula ng magandang buhay  para sa inyong mag-anak... sabi nga ng  
iilan sa atin 


" mahirap maging mahirap ngunit para sa akin "mahirap ang maging mahirap na walang
pangarap"

Kuya Chai:
ipadama mo sa bawat isa ang totoong hangarin ng kanyang pag palaot,
tibay ng loob at panalangin na sana ay nasa mabuti siyang kalagayan,
dasal ng pasasalamat parin sa panginoon ang ating kailangan dahil lahat ng bagay ay may dahilan at
lahat ng dahilan ay may magandang bagay na pupuntahan basta ang Panginoon ang ating Sandigan


Kumpare:
Salamat pare tatandaan ko lahat yan....

Kuya Chai:
Salamat din sa pakikinig  sa payong kaibigan .... God Bless...

"Naglalakad Lang Ako Pauwi"

Maulap at medyo bahagya ang hangin sa paligid....

Tanaw ko ang mga puno sa may kalayuan habang isa-isang pinipitas ng katandaan ang mga dahong tuyo dahil sa ilang araw na pagbibigay ng luntiang ganda nito mula sa kanyang pagkakakapit. Maririnig mo ang mga mumunting tinig ng mga ibong naglalaro sa mga bubungan at mga sanga na naging tahanan ng kanilang kabataan.  Ang paligid ay tila bumabalik sa lumang kahapon kung saan ang kulay ng mga bato at dingding ay nagkukulay dilaw na parang lumang larawan dahil sa sinag ng dapit hapon at tahimik na kapaligiran na animo'y parang kahapon lamang ang lahat.


Habang papauwi naaninag ko ang isang lumang bahay, walang gamit, walang tao at wala naring buhay. Pilit kong inuunawa ang mga pakiramdam na bakit parang nandito na ako dati at pilit pumapasok sa aking mga gunita na ako'y tumira din sa ganitong klaseng tahanan. Ang pagbibigay ng saya sa bawat araw ay madali para sa amin noon makuha dahil ang mga bagay na nagbibigay sa amin ng ngiti ay ang mga bagay din na aming pangkaraniwang ginagawa. Konting tawanan, konting kuwentuhan at kung minsan ay magkakatinginan lang sa mata at walang hintong halakhakan. Ganito ang mga ala-alang pumapasok sa akin na parang kanina lang at animo'y parang kahapon lamang ang lahat..


Patuloy sa aking paglalakad nakita ko ang isang lalaking nakaupo sa wheelchair at dun ay napatingin din sya sa aking mga mata, napaisip ako at nakita ang mga dapit hapon ng mga taong mahal ko sa buhay, ang mga panahon na sila ay akin pang nakakasama at nakikipagusap katabi sa upaan sa labas ng aming tahanan. Ang kanilang mga ala-ala at ang kanilang mga tawa ay aking ikinasasabik sa ngayon at halos mamuo ang tubig sa akin mga mata ng hindi ko napapansin dahil sa pagkasabik sa minamahal. Hindi ko parin ramdam ang kanilang pagpanaw na tila nandyan lang sila sa hindi kalayuang bakasyunan na tahanan. Kakaiba ang pakiramdam na parang buhay pa silang lahat at paniniwalang kaya ko pa silang kausapin at makipagkuwentuhan ano mang araw ko gustuhin. Masaya at kung minsan naman ay malungkot lalo na kapag naiisip mo na imposible na ang lahat ng gusto mong makasama ulit silang lahat dahil para sayo ang lahat ng ito ay parang kanina lang at animo'y parang kahapon lamang ang lahat.

Sa kalsadang binabaybay ko  na halos madilim na ang kalangitan at nagsisimula ng sumindi ang mga ilaw ay isa-isa ng kumikinang ang mga parol at kumukuti-kutitap narin ang mga palamuti sa bawat tahanan. Habang patuloy sa aking paglalakbay pauwi napahinto ako sa isang tindahan at bumili ng maiinom. Mula sa aking pagkakatayo ay natatanaw ko ang isang bintana sa di kalayuan. Na aninag ko ang isang nanay na naghahanda ng kanilang hapunan, dala-dala ang isang bandihadong kanin mula sa kusina  habang ang kanyang mga anak naman ay bitbit ang mga plato at kutsara. Sa unang tingin ay naunawaan  ko kaagad na kung bakit wala ang kanilang padre de pamilya at doon ko napagtanto na ang pamilyang sa harap ko ay kahalintulad din sa pamilyang kinalakihan ko. Si mama lang ang nagluluto sa amin noon, tanda ko pa ang ginisang mungo at piritong galunggong sa hapagkainan. Ang mga tawanan at harutan naming magkakapatid na kung minsan ay nadadala hanggang sa lamesa. Biruan at tawanan , tawa lang kami ng tawa at habang maluha-luha sa katatawanang narinig pilit ko noon tinatandaan ang kanilang mga mukha upang sa paglipas man ng mahabang panahon ay maibabalik ko parin sa aking mga gunita ang oras na minsan sa buhay namin noon  ay magkakasama kaming lahat at nagtatawanan na parang kanina lang at animo'y parang kahapon lamang ang lahat.

Naglalakad lang ako pauwi at ramdam ko ang pagdilim ng paligid, ang hangin na malamig ay nagsisimula ng umihip sa aking mga binti at balikat at ilang minuto pa ay nakarating narin ako sa aking mumunting tahanan.
Ang mga kuwento ng buhay na maaaring tulad din ng sa iyo, kuwento na masarap sariwain at kung minsan naman ay may kalungkutan  ngunit ang mga aral at halaga ng bawat linya at karakter ay ating niyayakap at  pinagpahalagahan na pilit din natin binabalik-balikan na parang kanina lang at animo'y parang kahapon lamang ang lahat.

"Ang Pagiging Ikaw At Ako"

Yung mga araw sa paaralan na halos hindi na natin kilala ang bukas, ang mga panahon na ang pagkakakilanlan sa isa't isa'y  tunay na kapatid at kaibigan. Ang mga yapak at yabag na unang narinig sa unang pagkakataon sa loob ng mga haliging pinapangarap na maging isa sa kanila, mga adviser o guro na nagtiis at nangaral sa bawat isa. Walang oras na hindi tayo masaya at walang oras na hindi tayo kinabahan dahil ang bawat minuto ay dama sa balat at pakiramdam. Naaalala mo pa ba ang mga maiingay na kuwentuhan at halos gusto mong tumayo at pagbawalan sila? Ang mga tawanan na di mapigilan dahil sa mga kaibigang malalakas ang loob o mga kasamahan na nataranta sa mga utos at hagubilin? Masaya ang panahon na iyon, kung saan  tayo ay ibinalik sa isang kuwadrong puno ng desiplina at karunungan.

“Dito hindi lamang pera ang maaaring tawaging salapi at hindi lang ginto ang maganda at mahalaga, "Kaibigan" ganyan ang pader ng aming samahan, tiwala ay higit pa sa lahat ng yaman sa mundo.”

Ang mga oras natin noon ay walang hanggang kayamanan na yaman, personal at espiritual , edukasyon at lakas ng loob ang dala-dala sa mga panahon na nag-aalay tayo ng pagpapahalaga. May mga sari-sariling kakayahan , may mga kanya-kanyang kahinaan at kahusayan, naging buo tayo sa paraan ng ating sariling samahan, naging ako ang ako at ganun din ikaw. Nakita natin ang limitasyon ng bawat isa, ang baho ng bawat ugali at kulit na tinatago.

Walang Araw sa buhay natin na hindi natin hiniling na " sana ay ganoon ulit ngayon kahit isang araw lang" .Ang bawat paglipas ng panahon at pag laglag ng dahon sa puno na minsan pa nating sinilungan at pinagpahingahan ay tulad din ng pag-papaalam sa isat-isa ng ating mga matatalik na kaibigan at kakilala. Mga bagong mukha , mga bagong pagkakakilanlan ay dumadating, gusto natin ipakita sa kanila ang kahalagahan nang ating samahan at kahusayan ng ating paraan upang maging-isa at maging matibay.

kung minsan daan ka naman kung nababasa mo ito, ibalik natin yung panahon na tayo lang ang nakakaintindi ng ating mundong ginagalawan, ang pagiging estudyante, magaaral at kasamahan,  ang pagiging ikaw at ako, kapatid ko at kaibigang totoo..... 

"Hanggang Sa Muli"

Napatingin ako sa labas ng pinto , habang nagtatrabaho sa aking pagkakaupo napansin kong makulimlim ang sikat ng araw sa labas ngunit ang liwanag ay sumisilip paminsan minsan at binabato ang init sa mga tao na abala sa kanya kanyang trabaho. 


Sa Paaralan, pumapasok na ang mga estudyante sa panghapon at papauwi naman ang mga pang-umagang klase. Umihip ng bahagyan ang hangin  sa aking mukha, medyo malamig at gising na gising ang kahulugan ng buhay . Tumayo ako at nagtungo sa kusina at napansin ko ang tumutulong tubig sa gripo, sinubukan kong buksan at pakiramdaman ang lamig ng tubig na nanggagaling dito

Ala-una na ng tanghali, maya maya ay lulubog na ang araw , napaisip ako sa kabuluhan ng buhay. kahit ang immortal na sikat ng araw at bukal ng tubig ay may hangganan din pala. Sa bawat oras ng buhay at bawat minuto ng ating pakikisalamuha sa mga taong minamahal natin, hindi natin napapansin kung minsan dapit-hapon na pala. Kaya nga minsan gusto natin ibalik ang oras kung saan masisigla pa ang lahat, buong-buo pa ang mga galak at simple pa ang araw na dinadala. 

May mga taong kahit gaano na natin katagal kasama ay hindi parin natin nakukuhang pasalamatan ng buo, nagagawa naman natin bigkasin ang " Salamat" o kaya ay " Ingat ka" ngunit iba parin ang pasasalamat na may yakap ng isang kapatid o pagmamahal sa magulang. Mga panahon na inu-ulit natin ang noon, masaya tayo dahil pinili natin ang mundo kung saan may nakalaang  magandang bukas,  buo ang pangarap at walang  halong pag-aalinlangan dahil higit pa sa buhay natin ang kaya natin ilaan para sa minamahal.


Ang taong naging matatag sa tabi nyo, ang taong minsan pang nagpalakas ng loob nyo, ang mga ngiti na nagbibigay pag-asa, ang lakas na hindi mo makikita kanino man kundi sa kanya. 


Maraming salamat sayo .... hindi ka mawawala sa aming mga puso, habang buhay na inspirasyon sa lahat, alam naming hindi pa tapos ang  iyong mga pangarap sa amin at sa  bawat unos at taglagas alam naming hindi mo kami iiwanan. Salamat sa kwento ng buhay, Salamat sa sayong walang sawang pag-iintindi at ngayon sa iyong pagpapahinga hayaan mong kami naman ang magpatuloy ng kuwentong minsan mo pang nilapatan ng pagpapahalaga. 


Para sayo ito .......


     Hanggang sa muli...


                       Salamat....

"Sardinas!"

Huwebes ng hapon........

Abala ako sa aking pangpersonal na gawain. Naglilinis ng computer parts, nag e-edit ng video at kung anu-ano pang pagkakaabalahan gamit ang aking computer. Hindi mawala sa isip ko ang gagawing aktibedades bukas. Bagong laba ang aking uniporme  at todong kintab ang aking combat boots. Naisalansan ko narin ang mga dadalhin ko at mga extrang gamot at pang First Aid.

Pagdating ng mga bandang 6o'clock ng hapon derecho na kami sa headquarters upang doon magpalipas ng gabi dahil maaga pa kami aalis bukas. Pag dating sa kampo , pag-akyat sa pangalawang palapag madilim pa ang hallway at maririnig mo ang ingay ng mga kasamahan sa kuwarto kung saan kami matutulog. Pag pasok ko sa silid nakapwesto na  ang karamihan sa kanya-kanyang  kama. Una ko hinanap ang aking mga sanggang dikit na mga ka batch. Nagsimula na ako mag bihis ng aking uniporme upang hindi na ako maabala  bukas. Sa loob ng kuwarto mangilan-ngilan lamang ang gising upang maghintay sa aming pag-alis para bukas. Pumwesto kami sa labas ng balcony ng kuwarto at naglatag ng karton at ginamit na unan ang aming mga bag. Kasama ang aking mga kaibigan tabi-tabi kaming nakahiga at nakatingin sa itaas at na aaninag ang mga bituin na animo'y nagsasabi....

" tulog ng mahimbing munting kawal."

 Habang nakatitig sa himpapawid sa madilim na kalawakan mga ilang ulit din dumaan ang mga  bulalakaw. Mga simpleng pagkakataon sa buhay ng sundalo na nagpapangiti sa lalim ng gabi. Buo parin ang aking pasya  na ituloy ang aking desisyon para bukas na sasama ako at hindi na ako maaring umatras dahil nandito na ako sa huling pagsubok at ilang araw nalang ang bibilangin ay matatapos na kami sa aming training.

Unti-unti na ako inaagaw ng antok, malakas parin ang ihip ng hangin at ramdam ko ang lamig ng panahon. Para akong pinaghehele ng kalikasan upang bukas ay buo ang loob ko sa matinding pagsubok. Sa huling oras ng pagsisiyasat ng aming instructor pinahubad nya sa amin ang aming mga combat boots bago tuluyang makatulog.

3am....
 Nagising ako sa mga ingay ng makina ng military truck.  Heto na ang aming sundo at habang abala ang bawat isa at nagkakatinginan nalang sa mata at hindi na makapagsalita dahil sa iniisip na mangyayari. Mga tanong sa aming isipan

" Ano nga ba meron dun?"
              " Saan kaya kami Pupunta?".

Nagsimula na kaming mag-ayos , nagsimula na ang aming hinihintay na kung tawagin nila ay "Final Traning Exercise"  ang tanging alam namin ay bundok at dagat ang aming pupuntahan.

Tunog ng mga Combat boots sa hallway , mga matitikas na trainee at handa na sa susuunging gera. Isang pagkakataon na kung titignan mo ay nakakapagbigay kasiyahan at medyo nakakalungkot din dahil ang mga taong ito na minsan pang nagbigay kabuluhan sa pag-aaral ng pagiging sundalo ay nasa huli na ng kanilang pagsusulit. Bagkus ang pagsubok ay magsisimula palang sa araw na iyon ngunit ang pagiging lowest mammal ay unti -unti nang mawawala sa kanilang uniporme at magiging isang halimbawa na ng katapangan at dedikasyon.

Sa labas 3:30am naka formation pa kaming lahat, sumigaw ang aming master

" BAKIT WALA KAYONG DALANG LUBID!!!!?"

(tahimik ang lahat....)

" ALL OF YOU!!! ON YOUR BACK!!!!"...
       " Lintik na buhay to oh!!! bakit wala nagdala ng lubid? anong gusto nyong gawin natin dun?..."

(Pinarusahan kami).

Pagkatapos ng matinding paggulong dahil sa"kasalanan ng isa ay kasalanan ng lahat" ay isa-isa na kami binigyan ng riffle.

4:00am Pinaakyat na kami ng military Truck, lumapit si Colonel at nagtanong ng pasigaw

" AYUS BA KAYO DYAN!!!?

(may sumagot din ng pasigaw )

" PARANG SARDINAS!!"

Napalingon si Colonel at nagkasalubong ang dalawang kilay sa narinig.

Isang pagkakataon na animo'y kidlat  na tumama sa isang tao na katabi mo pa. Natahimik ang lahat at himinto ang hangin sa pag-ihip. Ang alab ng bituin sa langit ay biglang lumamig na parang  gustong bumagsak sa lupa at magtanong ng " bakit ka pa kasi sumabat!!?"

Nagpantig ang tenga!, umuusok ang  ilong!, isang itsurang ayaw mong makita ulit.

(nagtanong si Colonel ng pasigaw)

"ANO YUN? "

Tahimik ang lahat......
Rinig na rinig ang mga kuliglig sa kabilang kanto......
Ramdam ang tibok ng puso ng bawat isa na nasa loob ng truck...........

" SINO NAGSABI NUN!?  WALANG MAGSASALITA?"

"BABA LAHAT!!!!!"

"Ako po sir! Pasensya na po!"

"Bumaba ka dyan! Maiwan ka dito!"

Tahimik parin ang lahat, Sumakay na si colonel sa kanyang sasakyan at umandar na ang aming truck patungo sa aming destinasyon

Sa aming biyahe habang nakatayo sa likod ng truck, hindi parin mawala sa aming isipan ang naiwan naming kasamahan. Malungkot kami para sa kanya dahil last minute nalang nabawasan pa kami ng isa. Ngunit pagkatapos ng aming graduation napagalaman namin na  nakatapos din sya ng training ngunit sa ibang batch nga lang sya naka sabay.

Sa araw ng aming pagtatapos , saka lang namin naunawaan ang kahalagahan ng mga yugtong nagpahirap sa amin sa loob ng kampo noong nag te-training palang kami. Ang sagot sa tanong na
" Bakit kasi ganito?" ay " Kaya pala!" at "ang pananaw na mapanghusga ay pagmamahal pala".

" Gusto lang nila kami matuto, gusto lang nila kaming maging malakas, maging buo sa bawat desisyon at Mapagmahal sa Bayan".

~Salute!

"Minsan Lang Ako Umawit"

Walang pasok...
   
                Sembreak ....

Nakahiligan ko noon ang pagtugtog ng gitara kung saan ang bawat tipa ng buhay ay aking nilapat sa papel ng musika. Madalas ko noon inaawit ang aking mga paboritong kanta at ang iba rito'y hindi ko kayang tugtugin dahil hindi naman ako ganun kagaling na musikero. Ang mga oras ko noong bakasyon ay nauubos sa kakaupo sa aking kwarto habang may hawak-hawak na gitara. Ang mga oras na dumadaan ay tila bumabagal sa mundong akala ko'y akin.

Kukuha ng maliit na papel , titipahin ng kaunti ang gitara at maririnig ang bulong ng awit sa aking kaisipan at aking isususlat habang nilalapatan ng musika. May mga kanta na sa akin  nagmula at ang iba dito ay hanggang ngayon ay kinakanta ko pa. Mga awitin na  ako mismo ang may gawa , mga awiting ako mismo ang lumikha. Nakakalungkot isipin na hindi ko manlang naibahagi sa iba ang aking mga gawang kanta, marahil hindi ko lang siguro hilig talaga ang pag-awit at pabulong lahat ang aking mga likha.

Umaga palang hawak ko na ang aking gitara habang nakaupo katabi ng pandesal at kapeng mainit na gawa ni mama. Tulala akong nakatitig sa  labas ng bintana at titig na titig sa kawalan habang naglalakbay ang aking kaisipan sa mundo ng paghahanap sa awitin at musika. Ilang oras din ako tumatagal sa ganitong istilo, yung tipong naghihintay sa bulong ng awit. Pinagsasama-sama ang ideya , pakiramdam, himig ng hangin at kung minsan huni ng mga ibon sa mga bubongan. Inaabot din ako ng ilang lingo bago makabuo ng isang kanta ang mga awiting "Di Ka Mag-iisa", "Magpapaalam Din Ako" at "Captain Of My Mind" ay isa lamang sa mga likhang awitin na  sa akin ay nagmula.

May nabasa akong artikulo sa isang magazine na ikinumpara nya ang paglikha ng kanta sa pagdama sa ihip ng hangin dahil kapag ito daw ay nagparamdam  sa kanyang pag-ihip at hindi mo binigyan halaga ito raw  ay  magtatampo at hinding-hindi na raw ito kailanman babalik. Gaya daw ito ng isang tono at liriko na isang beses lang dadampi sa iyong isipan at kailangan mo itong damhin at ilapat hanggang sa maging kanta dahil pagpinabayaan mo ito, kailanman hinding-hindi  na ito maaalala pang muli.

Naalala ko pa kahit saan ako mapaupo noon ay may hawak-hawak akong papel at lapis upang pagnaabutan ako ng pagkabugnot ay pinipili ko na lamang ang manahimik sa isang tabi at gumawa ng tono at kanta. Hindi ako ganoon kahusay tumugtog ng mga instrumento pero kahit papaano ay natutunan ko  din naman ang tamang pag-awit o pagkanta.

Paborito ko ang panahon ng tag-ulan kapag gumagawa ako ng awit dahil para sa akin noon ang mga patak ng ulan ay simbolo ng malayang desisyon. Desisyon na sa ayaw at sa gusto mo ay darating at darating ito sa lupa kapag inihagis na ng ulap mula sa kalangitan. Sumasabay ako sa malamig na hangin, mga patak na paulit-ulit mong naririnig ngunit hindi ka parin nagsasawang pakingan. Ang bawat tunog ay parang mga palatandaan ng oras na bumabalik sa iyong kahapong kabataan. Tampisaw ng mga bata sa labas  na minsan ay naisip mong naging ganoon ka rin sa kanila. Ang ngiti na walang iniisip na problema, ang tawa na walang katapusang kaligayahan dahil sa tag-ulan.

Minsan lang ako umawit sa harap ng mga tao noong aking kabataan, madalas ay gitara ko lang ang aking kausap sa magdamag lalo na kapag sumasapit na ang sembreak o bakasyon. Sa pamamagitan ko kasama ng aking gitara ay nakakagawa ako ng mga kanta na hindi kinopya sa iba. Nakakalungkot lang isipin  na sa akin sila nagmula, ang mga tunog na kailanman ay hindi ko manlang naipakanta sa iba. Mga awitin na hindi manlang natawag na misika at kasalanan ko na hindi ko manlang naibahagi ang obra.

"Minsan lang ako umawit o kumanta ngunit para sa akin ang totoong awit ng buhay ay tayo mismo ang gumagawa at ito ang dapat nating pagpahalagahan at maging aral sa iba"

"Punit Na Ala-ala"

Pagabi na...

Isa-isa ng pinapapasok ang mga bata na naglalaro sa kalsada, oras na para maligo at mag-ayus ng mga damit pantulog at mag-aral. Isa ito sa mga naiwang ala-ala sa aking kabataan, ang pagkakaunawa sa oras ng paglalaro at pag-aaral.

Tulad din ng mga nagdaang kabataan ang aking mga magulang ay dumaan din dito, ang panahon ng kasiyahan at kabarkada. Maliliit palang kami noon ay may mga gabi na maaga kaming pinapaakyat sa itaas ng bahay at pinapatulog ni ermat dahil sa may darating silang mga bisita. Maririnig mo ang malalakas na tawanan at kuwentuhan, ganyan sila lagi sa ibaba ng bahay at kung minsan ay napapasilip kaming magkakapatid kung anong meron kung bakit  lagi sila masaya tuwing nagkakausap-usap.

Alak at Sigarilyo , sa mus-mos kong kaisipan hindi ko pa alam ang pangalan ng mga bagay na ito kung saan ang mga usok at alcohol ay akin nang naaaninag noong panahon ng aking pagkabata. Bihira ko makitang may mga ganitong bagay sa loob ng aming bahay dahil narin siguro na hindi talaga mahilig uminom ng alak ang aking erpat. Wala akong maalalang humithit sya ng sigarilyo ngunit  ang usok at aroma ng alak ay akin pang natatandaan sa paligid ng aking ala-ala.

Gaya din ng ibang pamilya dumaan din sa madilim na yugto ng kwento ang aming masayang pamilya. Hanggang ngayon ay natatandaan ko pa ang mga sigaw ng mga pagtatalo, mga sigaw na halos mauwi sa pag-hihiwalayan at mga sumbat na

"NI MINSAN! AY HINDI MO AKO MINAHAL!"

Animo'y madamdaming yugto sa isang teleserye. Ang mga iyakan at hagulgol ng aking mga kapatid na hanggang ngayon ay malinaw ko paring natatandaan at naririnig sa aking isipan.

May mga panahon din na wala kaming kuryente, kandila at gasera lamang ang aming ilaw sa buong magdamag. Hanggang sa pagtulog katabi ang aking erpat madalas niyang ginagamit ang liwanag ng mga kandila at gasera sa pagpapatawa sa amin sa pamamagitan ng pagbuo ng mga nakakatuwang hugis ng anino gamit ang kanyang kamay. Sa mga oras na yun tawa lang kami ng tawang magkakapatid habang nakahiga ang buong parte ng pamilya. Matatapos ang kulitan sa antok ng bawat isa habang si ermat naman ay abala sa pag paypay sa aming lahat.

Ang mga bagay na hindi ko gaano naiintindihan noon ay aking tinatandaan upang sa aking paglaki ay akin pang mababalikan ang mga ala-ala at  kahit abutin man ng matagal na panahon ay akin paring mabibigyan ng mga kasagutan at hindi magiging multo ng kahapong kabataan. Ang kanilang pagpagbabago ay aming naramdaman dahil naging kami ang kanilang dahilan sa pagiging tunay na mga magulang.

Mga unos na dumaan sa aming pamilya, mga pagsubok na naging tulay upang maging matatag. Hanggang ngayon ay dala-dala parin namin ang tibay ng pundasyon ng bawat isa.

"Kung anong meron kami noon ay hawak parin namin hanggang ngayon,
    ang sugat na pinagaling ng pagsubok at panahon,
      ang determinasyong mabuhay sa alam naming tama,
        ang pagbuo sa mga pangarap at pagtagpi sa aming mga punit na ala-ala."

"Sana"

Matagal ko nang alam na walang pinilipiling oras ang pag-inom ng alak, mga namumulang mukha ng mga tatay sa umaga , ihaw-ihaw at malakas na musika, yan ang gigising sayo sa umaga

"linggo-lamang-ang-pahingang-bertday-party".

 Sa araw-araw halos lahat ng umaga ko noon ay maririnig mo ang kantang "hapi~haaapi~hapiii~berrrrttday~ sayo ang inuman~ sayo ang pulutan ~sana malasing mo kami!"
Kung tutuusin parang ginagawa ko na itong alarm clock  kung saan ang bawat liriko ng kanta ay halos naka dikit na sa aking dila dahil sa bukod sa paulit-ulit mo itong naririnig sa labas ng bahay eh halos araw-araw mo din silang maririnig na sinasabayan ito.

Hindi mahilig uminom ang aking erpat  ang tanging  alam ko lang ay may kaibigan siyang pulis na madalas nambubulahaw sa labas ng aming bahay at sumisigaw ng

" PARE! TANGHALI NA! GISING NA DYAN! PUT%!@**#!!!! ".

Mahilig magbubuting-ting si erpat ng 2-way radio noon, at kahit hindi ko pa alam ang kahulugan ng salitang ito ang tawag ko dito noon ay ICOM. Madalas namin  nakikita ang malaking aparato ni erpat na madaming antena at may mga nagsasalita na parang telepono. Minsan kapag wala siya sa bahay sinusubukan naming galawin ang kanyang mga gamit lalo na ang ICOM. Kasama ko ang bunsong lalaki at bunsong babae kinakalikot namin ang radyo na walang paalam at nakikipag usap sa mga tao na nagsasalita dito. Habang nangungulit gamit ang boses ng bunsong kapatid na babae ay may lalaking boses na nagsaway sa amin

"wag nyong paglaruan ang radyo ng tatay nyo"

Natahimik kaming lahat, nagulat kami dahil parang kami ata ang kinakausap ng boses. Wala naman talaga kaming kinakausap ang tanging pinapagawa lang namin sa bunso naming babae eh pinapakanta namin sya at pinapatanong ang mga pangalan ng tao sa radyo. Habang tahimik dahil sa narinig na boses may isang boses ng babae na nagsalita

"Hayaan mo sila, nag-aaral sila gumamit ng radyo"

Hindi ko alam kung magkakakilala sila pero sa naririnig namin tila pinagtatangol kami ng mga tao sa loob ng radyo, hanggang  sa narinig namin ang boses ng isa pang lalaki

"Hayaan mo sila mga bata lang yan~~

habang naririnig ang mga boses na kami na ang pinag-uusap napagdesisyonan na  namin na patayin na ang radyo at baka malaman pa ni erpat at sa sinturon ang abot namin.

May pagawaan ng radyo noon si erpat malapit sa aming paaralan. Madalas kami doon namamalagi ng aking mga kapatid, lagi kami nakaupo sa labas ng pinto at kumakaway sa mga pasahero ng jeep. Napapangiti ang ilan at ang iba naman ay nakasimangot na animo'y pinagsukluban ng tadhana.

Isang hilerang shop, Pagawaan ng Radyo, Pagawaan ng Uniporme at Pagwaan ng mga upuan.
Nagkaroon kami ng isang kaibigang lalaki, anak ng may ari sa kabilang shop. Hindi ko na matandaan ang kanyang pangalan dahil narin sa katagalan at grade 2 palang ako noon. Malapit lamang ang kanilang tahanan sa kanilang shop, madalas namin syang nakikitang naglalaro mag-isa, walang kapatid ngunit sagana sa laruan at magagandang damit at sapatos. Hindi ko nakita sa kanya ang pagyayabang na kung anong meron sya, kung tutuusin eh mas sabik pa nga siyang makita kami kesa maglaro kasama ng mga laruan nya. Makikita mo sa mukha nya ang kagalakan na nagpapahiwatig na masaya sya kapag nandyan kami sa tabi nya.

Habang naglalaro tinuturuan namin syang maging masaya sa mga simpleng laruan gaya ng espadang pat-pat at maskarang papel na gawa sa dyaryo.Ang kanyang mga tawa ay aming ikinagagalak at pakiramdam namin ay nagkaroon kami ng isa pang kapatid.  Masaya kaming lahat , mga halakhakan, biruan at mga kwentuhan tungkol sa mga  lugar na aming narating. Hindi tulad nya wala kaming magagandang laruan at damit ngunit sa mundo ng pagkabata ang kayamanan ay nagsisimula muna sa kaibigan bago ang laruan. Matatapos ang aming pag-lalaro sa simpleng pagpapaalam, tatawagin na kami ni erpat at papapasukin narin sya ng kanyang yaya sa kanilang bahay at tatanawin kami habang makikita mo sa kanyang mga mata ang pagbabalik ng lungkot na sya nanaman ulit at ang kanyang mga laruan.

Randam ko ang kanyang lungkot dahil isang beses sa buhay ko noon nangulila din ako sa aking mga kapatid. Ngunit ang kanya ay pangmatagalang pagkabugnot sa tahanan na walang kalaro, kaibigan at kabataan.

Dumaan ang isang taon nagpasya si erpat na mag-ibang bansa. Kasama sa kanyang pag-alis ang pag-iwan din  namin sa aming kaibigan. Ilang araw din kami nanabik sa kanya, gaya ng isang kapatid na hindi buo ang maghapon kapag hindi namin sya nakakalaro.

Lumipas ang ilang linggo, ilang buwan at binilang na ang mga taon at hanggang ngayon ay hindi ko makalimutan ang kanyang mukha na nakatanaw sa aming paglisan, ang kanyang lungkot at pagkasabik sa kaibigan ay hindi mawala sa isipan ko habang nakatingin sa kanyang mga mata. Ang kanyang pag-aninag habang kami ay papalayo hanggang agawin na ng malayong pagtanaw sa kalayuan.

Hindi na namin sya nakita pang muli, hindi ko narin alam ang totoo nyang pangalan, noong highschool ako sinubukan ko rin balikan ang kanyang tahanan ngunit hindi ko na matandaan ang saktong itsura ng mukha nya  kaya hindi ko na rin alam kung paano ko sya hahanapin at sabihin ang mga salitang

" Kaibigan kamusta kana?"

Dama ko parin hanggang ngayon ang agam-agam na sana ay sinabi namin sa kanya noon na hindi na niya kami makikita pang muli. Sana sinabi namin sa kanya noon na "hindi na tayo makakapaglaro ulit". . Sana ay hindi nalang namin siya pinaghintay pa at sinabi ko nalang sa kanya ang salitang alam kong ayaw niyang marinig mula sa amin na kanyang mga kaibigan.....

Sana sinabi ko....

       Sana sinabi namin....

             Sana sinabi nalang namin ........ang Paalam.....

"Panahon Ng Nabubulok Na Piña"

Maihahalintulad ko ang aming lugar noon sa isang mala paraisong komunidad, at dahil sa mga kanya-kanyang papogi ng mga politiko gumaganda ang lugar namin sa kanilang mga proyekto. Tuwing magkakaroon ng mga bagong basketball court , bagong health center, renovation ng mga plaza at renovation ng palengke pakiramdam mo laging may fiesta sa lugar namin.

Kabataang barangay pa ang tawag sa sangguniang kabataan. Madaming programa ang nagagawa ng mga kabataan sa amin gaya ng pagwawalis sa kalsada, pagbibigay ng basurahan, pagbibigay ng mga programang pangkalusugan at liga o palaro. Bihira ko noon makita ang basketball court na walang laman, kung hindi man may programang pang edukasyon, may liga ng basketball na walang katapusan.

Kasama ng aking kapatid na lalake madalas kaming gumagala sa lugar na madaming tao lalo na sa mga palarong barangay at kung minsan naliligaw pa kami sa mga pulong ng mga organisasyon. Lakad ng lakad, singit ng singit, hindi ko alam kung bakit tuwang-tuwa kami tuwing nakakarinig kami ng mga taong naghihiyawan dahil sa kasiyahan, marahil siguro dito lang kami nakakasigaw ng malakas hanggang gusto namin. Paos , pagod, madumi ang mga paa at amoy pawis at sa madaling salita dugyot!

Hindi noon uso ang cellphon kaya madami pa ang nakikipag kita noon gamit ang salita.

"Kita tayo sa lunes ha! 8 o'clock ng umaga"

"May pupuntahan tayo sa sabado ha! mga 5 o'clock ng hapon"

"Yung binyag ni inaanak mo sa martes punta ka pare 2 o'clock!"

"Wag mo kalimutan sa huwebes may laro tayo ng basketball"

Mga schedule na sa salita lang ipinarating at kung mahina ang memorya mo at makalimutan ang mga oras at araw ng lakad mo, kahihiyan at pagkadismaya sa araw na nasayang at kung minsan ay tatawagin ka pang indyan!

Isang araw pag-gising ko sa lugar namin habang nagkakape sa sala naririnig ko sa labas ang mga nanay na nag-uusap ukol sa ordenansang ipinahatid ng barangay tungkol sa isang lugar na nasasakupan ng aming komunidad na gagamitin bilang damp-site.

"Ganun ba? bakit sa atin pa?"
              "Tayo lang ba ang may basura?"
"Kaninong basura ang itatapon?"
               "Baka naman sa kabila barangay yun?"

Mga tanong ng mga nanay sa kalsada habang ang mga tatay ay nakikinig lang. Dito mo mapapansin kung sino ang kumander ng mga tahanan, ang mga nanay ng komunidad. Kanya-kanyang opinyon ukol sa ordenansang ngayon lang namin narinig, ordenansang magbibigay puwang sa basura ng buong lungsod.

Ilang araw lang ang nagdaan pansin na namin na may malalaking truck na ng basura ang isa-isang pumapasok sa dating playground ng mga bata sa maluwag na bakanteng lupa. Dito nila itatambak ang mga kalat at mababahong basura ng buong lungsod. hindi ko malubos maisip kung anong meron sa amin habang pinapanood ko ang mga truck na dumadaan sa aking harapan na animo'y unti-unting sinasakop ang malinis naming kapaligiran.

Bata palang ako noon, ang kaya ko lang gawin ay sumunod sa magulang at mag-aral ng mabuti. Wala akong alam sa pamamalakad sa barangay, wala akong alam sa mga pangyayaring nagaganap sa paligid kung saan ang bawat pagbabago sa aming komunidad ay damang dama ng mga kabataang tulad ko.

"Kapangyarihan bang maituturing kung ang kaya mo lang gawin ay magpasaya ng kapwa at hindi ang kaligtas ng buhay nila?"

Dumaan ang ilang araw, ilang buwan at ilang taon .. ang dating playground ng mga bata  ay naging tambakan na ng basura. Ang dating malinis na hangin at madamong paligid ng malawak na bukid ay naging lason sa paghinga at  paraiso ng mga langaw at daga.

Dito kung saan ang taong bayan ay naghahangad ng pagbabago mula pa noong una, pagbabago na hindi kailan man naging matuwid sa karamihan , pagbabago na imbes na maging matiwasay para sa magandang bukas , magandang edukasyon at mabangong komunidad ay naging maasim na amoy na aakalain mong nabubulok na piña. Panahon na sinira ng mga pagkukunwaring pangako at sa huli daig pa ang maging iskwater at humihingi ng limos  sa sariling lupa.
" Ito lang ang meron kami noon, kaya kahit ano man ang mangyari tuloy parin ang buhay sa ngayon dahil hanggang may nangangarap ng pagbabago may pag-asa, ganyan kami noon,
ganyan ang buhay...
ganyan ang Buhay Tramo......"

"Hindi Ka Minsan Nawalan Ng Kahit Na Ano"

Hindi ko alam kung anong oras na, wala ako makitang relo sa paligid....
nakahiga pa sa kama....

Tumayo ako sa aking pagkakahiga at bawat hakbang ng aking mga paa ramdam ko ang lamig na tila nagsasabi sa akin na umaga pa. Pilit kong ginigising ang sarili sa pag-iisip ng mga pwedeng gawin mula sa aking pagbangon sa kama. Gaya ng nakagawian hahanapin ko muna ang takure at mag-iinit ng tubig, kukunin ang asukal at kape sa lamesa at uupo sandali sa sala.

Malakas ang buhos ng ulan, madilim pa sa labas at tila unti-unting kinakain ng dilim ang liwanag sa labas. Ang hangin na animo'y sumisigaw ng "Matulog ka pa....... matulooogggg kaaaa paaa.." ay paulit-ulit na dumadampi sa aking mga pisngi. Lumingon ako sa labas ng bahay at naglakad papunta sa bukas na pinto. Tinanaw ko ang kapaligiran, nakakapanibago dahil ilang buwan din padaan-daan ang mga ganitong pag-ambon at sa puntong ito ay ang pagpaparamdam na may darating na mahaba-habang pagpatak ng ulan sa buong lingo.

Makaraan magtimpla ng kape pumunta ako sa aking lamesa at nagbasa ng mga sulat gamit ang internet. Habang abala sa mga babasahin napansin ko ang isang sulat na mula sa aking pinsang babae na nagpapasalamat sa aking binigay na payo tungkol sa kanyang problema sa pag-ibig. Nakakatuwang isipin dahil hindi naman talaga ako marunong mag-advice ng mga taong bigo sa pag-ibig, nagkataon lang siguro na alam ko ang kwento ng kanyang relasyon mula sa kung paano nya nakilala at kung paano sila nagkaroon ng pagsubok at hanggang sa huli ay nagkahiwalay dahil sa mga kadahilanang kumplekado kahit hindi naman.

Mga kataga na kailangan kong ilabas, sa totoo lang sa mga ganitong bagay hindi ako gaano nagsususlat dahil para sa akin hindi kayang bigyan ng kahulugan ang pag-ibig... dahil masgusto ko itong ipadama sa mga taong mahal ko kesa bigyan ng salitang nakakapuwing sa mata.

"May mga tao na ginagawang hobby ang hinanakit, alam mo ng masasaktan ka bakit kailangan mo pang alamin at subaybayan ang buhay ng ex mo? "

"Paulit-ulit mo lang sasaktan ang sarili mo kung hanggang ngayon ayaw mo pa rin bitawan ang kahuli-hulihang bagay na nasa kamay mo na alam mong sa kanya."

Mga salitang alam kong makakatulong sa kanyang pag-iisip, damdamin at pang-uunawa na hindi lahat ng pagsubok sa relasyon ay para lang sa karelasyon , kung minsan para din ito sa iyong sarili kung paano ba ang buhay kung wala na sya.

Wala akong gustong saktan sa mga panulat ko, pero panigurado madami akong gustong ipaalala sa mga tao na kung anong meron sila at hindi pa huli ang lahat upang sila ay magpasalamat.

"Madami pang pwedeng magmahal sayo at madami pang tao na nasa paligid mo na higit pa ang pagmamahal na ibinibigay kesa sa taong minahal mo noon"

Sila ang iyong sandalan at tangap kung sino ka hindi dahil kung anong meron ka, sila ang taong mahal ka dahil ikaw ang buhay nila, sila ang tunay mong katuwang at hindi ang ibang tao na walang magawa kundi saktan ka.

Magmahal ka ng tunay at kung mawala man siya sa iyo.....

"Magpasalamat ka at tangapin ang bukas na hindi ka minsan nawalan ng kahit na ano,
kundi may natutunan kang aral na para sa iyo,
na maibabahagi mo rin sa iba"

"Ay Tama Pala Ako"

Bakasyon, Pangasinan.....
Pauwi na kami ng bahay galing pamamasyal sa malawak na dalampasigan ng Binmaley beach, tatlong oras din kami naglakadlakad kasama ng aking dalawang kaibigan. Tinanaw namin ang dulo at halos walang katapusang baybayin ng dagat. Nagdesisyon na kami umuwi dahil halos palubog na ang araw. Sa aming paglalakad saka lang namin napagtanto na parang gagabihin ata kami pauwi dahil halos 5pm na  kami nagpasya bumalik ng bahay, samadaling salita kung tatlong oras ang ginugol namin sa paglalakad aabutin kami ng 8pm ng gabi sa daan pauwi. Nagkatinginan nalang kaming tatlo at dahil alam namin ang mga kwento-kwento ng mga matatanda sa nasabing dalampasigan mga kwento ng kababalaghan ukol sa mga lamang lupa o Engkanto.

Habang papauwi may mga hawak kaming stick na napulot namin sa dalampasigan, nakatutuwang isipin ang mga pabalat ng mga chi-chirya at candy noong araw ay makikita mo pa sa dalampasigan ng dagat na animo mga   memorabilya ng kahapong kabataan. 5:30pm medyo inaagaw na ng langit ang liwanag, ang araw ay natatakpan na ng bundok at ulap, papalubog sa aming harapan. Ang aking kaibigan na babae na kasamahan ko sa Table Tennis sa Manila at ang kababata kong lalake sa Paranaque, sila ang mga kasabay ko sa paglalakad pauwi mula sa dalampasigan.

Kaibigang Babae: "gagabihin talaga tayo"

Kaibigang Lalake:" Tol hindi ba nakakatakot dito pag gabi?"

Ako : " Sabi nila Auntie wag daw tayo magpagabi sa dalampasigan"

Kaibigang Babae: " hay nako  gagabihin talaga tayo dito"

Kaibigang Lalake: " Huwag nalang tayo mag hiwa-hiwalay"

Ako: " Oo, para pag makita natin yung Engkano pagtulungan natin"

Kaibigang Lalake: " Hahahaha"

Kaibigang Babae: " Hwag nga kayong ganyan!, lalo lang ako natatakot eh"

6:00pm gabi na, hindi na namin halos makita ang dulo ng pampang sa harapan at sa likuran. Naglalakad kami na parang wala na kaming pakialam kung nasaan na ba kami, basta ang alam namin derecho lang ang daanan kaya derecho lang ang lakad. Sa gitna ng aming paglalakad napansin namin na ang daming shell sa inaapakan namin , unang nakiramdam ang kaibigan kong lalake " Wow! ang daming shell " , hindi namin napansin yun nung una kaming naglakad papalayo mula sa bahay. Maya -maya pa sabi ng kaibigan kong babae" nagugutom na ako " , sabi ko nalang " malapit na tayo , siguro". Ilaw lang ng poste ang aming palatandaan, doon kasi ang  kanto palabas ng dagat at sa pwesto namin mukhang napaka layo pa ang babaybayin ng aming grupo. Sa aming paglalakad napansin namin may kumpol na animong mga bilog-bilog na patong-patong sa gilid ng dagat. Maaaninag mo ito dahil narin sa liwanag ng buwan galing sa bundok sa aming harapan na sumisinag sa aming daraanan. Nilapitan namin at  laking gulat namin isang kumpol ng manga, mga indian mango!.

Kaibigang Babae: " Uy! Manga! ang daming Manga! "

Kaibigang Lalake: " sakto nagugutom narin ako "

Kumuha kami ng kaunti dahil hindi namin kayang dalhin lahat, nakakabit pa sa tangkay ang manga at may mga dahon pa.  Nagpatuloy ang aming paglalakad at sa aming paglalakad nabanggit  ng kaibigang kong lalake "nakakauhaw, nauuhaw na ako " at pagkatapos lamang ng ilang minuto ay may naaninag kaming isang animo'y bote ng longneck na naka tayo sa gilid ng dagat. Kinuha namin ito at pinagmasdan mabuti, may laman itong alak at hindi pa nabubuksan. Medyo kinabahan ako at dahil na rin siguro sa pag-iwas sa nakakatakot na kwento ng mga matatanda hindi ko pinahalata sa mga kasama ko na kinikilabutan na ako at sa aking pakiramdam ganun din ang ginagawa nila na hindi pinapahalatang natatakot narin sila. Dinala namin ang alak sa aming paglalakad at habang naglalakad tahimik ang lahat at nakikiramdam sa paligid.

7:00pm ,napansin ng kaibigan kong lalake" Wow! shell nanaman! ". Napaisip ako "Shell nanaman?" pagkabigkas na pagkabigkas nya ng salitang iyon dun ko na napagtanto na mukhang pinaglalaruan ata kami ah at hindi lang ata sila ang kasama ko, meron pang isa pero hindi lang namin nakikita. Dun na nagsimulang tumayo ang balahibo ko na parang ramdam ko na nandyan lang sa paligid at pinagmamasdan kami. Pagkalipas ng ilang minuto, " Wow! shell ulit! ". Tumigil ako at sinabi sa kanila " Teka medyo nakakahalata na kasi ako" tumingin sa akin ang dalawa kong kaibigan na parang naiintindihan na nila ang ibig kong sabihin. Binaligtad namin ang aming mga damit at dumerecho sa paglalakad. Wala naman siguro mawawala kung maniniwala sa mga kwento-kwento. Sa loob ng ilang minuto naramdaman na namin na papalapit na kami sa ilaw na aming tinatanaw.

Nakauwi kami ng matiwasay at na ikwento ko sa aking tita ang nangyari. Ipinatapon nya ang alak na dala namin at manga.

Auntie : " Sa susunod huwag kayo lalayo dahil hindi nyo kilala ang mga tao dito at ang mga nilalang na namumugad sa mga liblib na lugar  sa di kalayuan "

May mga bagay na di natin kailangan paniwalaan kung ayaw natin, pero merong mga bagay na wala namang masama kung maniniwala ka. Ang basehan ng isang paniniwala ay hindi sa karanasan kundi sa aral ng mga nauna sa atin. Marahil meron silang alam na hindi natin alam at hindi na kailangan alamin pagkat hindi na sakop ng ating interes. Ang mga makatotohanan at kapanipaniwala ay naaayon lamang sa taong nag-iisip nito, hindi mo kailangan makita para maniwala ka at kailangan mong damhin para maisip mo na " ay Oo nga noh?" kundi alamin mo ang aral hanggang mapatunanyan mo na " Ay tama pala ako ".

Malayo Pa Tara Na!

September 29, 2004


Sa panahon ng pagsubok at taglagas
na minsan pang narinig ang mga lagaslas
ng ulan sa paghihinagpis na dinanas
sa lahat ng paraan tayo'y naging patas


Ngunit paano natin aabutin ang tagumpay
kung ang bawat isa'y may hadlang sa pagbaybay
sa mapusok na daan at madilim na pagsabay
nang kung anong maisip na di natin maibigay


Sa panahon ng ating pagsasama-sama
kahit ano ang nangyari di mo malilimutan ang saya
na minsan pang nagpangiti ng araw na dinadala
sa buhay natin noon ang bawat isa ay mahalaga


Sa paghahanap ng karama'y sa bawat desisyon
tayong lahat noon ay may laan na pag-ayon
ang bawat isa ay iisa at sabay sabay paroroon
sa kalsadang tinatanaw na kahit gaano kalayo ang doon


At ngayon pawang nagpahinga at sana'y dimawala
ang haligi ng ating samahan at ang mga kataga
sa pagdating ng oras na tayo'y muling  magsisimula
tatawagin ko kayo at sasabihin malayo pa tara na!

"Ispelengin Mo Nga Ang Pangarap"

Hindi ako nagpapangap na matalino, ganito lang talaga ang ego ko. Hindi ako nagpapangap na mayaman dahil ganito lang talaga ang pera ko. Pero may mga ugali kasi na akala nila na sila ang matalino at sila ang mayaman, mga pagkukunwari na halatang halata naman kaya tuloy napaglalaruan ng mga taong mapagsamantala. Mga taong nanunungkit ng kaligayahan sa parehong puno na hitik ang bunga kahit lason  sa isipan ang pagkain nito. Hindi ko naman sila masisi dahil kumain din ako nito noon , noong panahon na may kalungkutan ang buhay ko. May mga taong ganid sa pera, yung talagang masasabi kong naghuhukay ng ginto sa kaibigan , kasintahan at kahit na sa mga taong malalapit  sa kanya. Ugaling iiwanan ka kahit ikasama mo pa. Hindi natin sakop ang pamamalakad ng utak nila pero sa dahil nga tayo ang nagpapaandar ng ating mundo  maaari natin silang wag na pansinin at ating baliwalain. Hahatakin lang nila tayo pababa dahil masmabigat ang problema nila at nakaka-awa.

Sa pagsuong sa buhay mapapansin naman natin ang mga taong totoo na nasa tabi natin kapag nasa panahon tayo ng matinding pagsubok. Ang mga taong hindi ka iiwanan kailanman, mga taong hahawakan ka kapag ikaw ay nadarapa. Ngunit ang nakakalungkot ay may mga tao din na naghihintay ng iyong pag-angat. Sila ang mga taong naghihintay din ng iyong mga tagumpay kung saan una silang sasabit sa paglipad mo at may ganid na pag-iisip. Ang pag iisip na bibitawan ka sa kawalan pagnakuha na nila ang gusto nila  sayo.

Noong mga panahon na nagsisimula ako mangarap naisip ko na paano nga ba ispelengin ang pangarap? Yun ba yung mauuna ang P at huli ang pangalawang P? oh pagbaliktarin ko kaya? Pero parang pareho lang. Sa gitna napansin ko ang salitang "angara", una ko naisip ang salitang " ang gara" , " kakaiba", " astig", " ang ganda", puro positibo walang salita na nakakadismaya. Napaisip ako ng tamang kahulugan ng letrang  P sa unahan at letrang P sa hulihan, ito ang "Pagsubok" at "Pag-asenso". Dun ko naunawaan kung bubuo pala ako ng " Pangarap" dapat ay handa ako sa mga Pagsubok upang sa huli ay makamtan ko ang Pag-asenso na minimithi. Mga bagay na ginagawa nating literal at mga bagay na ginagawa nating makahulugan, dipende yan sa kung anong gusto natin sa buhay, ang gawing  totoo o gawing laro.

Minsan nga naiisip ko sana hindi nalang sila naging ganoon, yung mga taong masaya sa sarili nilang mundo at ikinukulong pa lalo ng mga taong nasa paligid nito kaya hindi na tuloy alam kung ano ang totoo at hindi totoo. Mapanghusga, yan ang ayaw kong ugali na ginagawa ng mga taong walang alam sa pagkatao ng iba. Kaya nga imbes na problemahin ko pa sila ay mas magandang itaguyod nalang ang pangarap na matagal ko ng naiwanan dahil sa mga panahong sinayang ng mga pagkukunwaring hindi ko agad nakita. Matagumpay at mapayapang bukas , yan lang naman ang ginusto natin para sa magandang buhay.

Hindi naman masama ang mangarap ngunit nakakasama naman kung puro pangarap nalang at wala ng ginawa kundi umupo at mangarap maghapon. Masarap mangarap kapag naumpisahan na natin ito, yung alam natin na kahit gaano kahaba ang panahon ay napagdesisyonan na natin na doon tayo pupunta sa pangarap na totoo. Wag tayo pa apekto sa mga paninira ng iba, derecho lang at paroroon din tayo.

"Mga kasabay sa paglalakbay,
        mga kasamahan sa pagsilong kapag may ulan,
             at mga kaibigan hindi dahil kailangan ka nila
                        kundi dahil ikaw ang sanggang dikit nila at totoo."

"Kaibigan Ko Si Batman"

Grade one......
Pauwi na ako mula sa aking eskwelahan, lagi ko noon kasabay ang aking nakakatandang kapatid at dahil isang taon lang ang agwat ng aming edad ay madali kaming magkasundo sa maraming bagay. Hilig namin ang mag kuwentuhan sa daan  ng kung anu-ano habang papauwi. Mula sa pinaka masarap na pagkain hanggang sa pinaka nakakatakot na bagay oh lugar. May kalayuan din ang  aming eskwelahan, masasabi kong aabutin  kami ng mga 30mins sa paglalakad dahil narin siguro sa maliliit naming mga hakbang. St.Gregory o St.Gergori kung aking bigkasin ang aming paaralan noong grade school.

Karamihan sa aking mga kaklase ay malalapit lang ang tahanan sa eskwelahan at dahil dito lagi kaming napapadaan ng aking kuya sa mga bahay ng aming mga kaibigan at madalas ay lagi kaming may libreng juice at tinapay.

May mga pagkakataon din noon na hindi ko nakakasabay ang aking kapatid sa pag-uwi at dahil nga nakasanayan ko ng kasama sya, madalas kong nahuhuli ang aking sarili na binibigkas ang mga salitang  "Tignan mo yun oh!" at doon ko lang mapapansin na ako nga lang pala mag-isang naglalakad. Hindi ako nakakauwi ng maaga kapag wala akong kasabay dahil inaabot ako ng ilang oras sa paglalaro sa mga  tahanan ng aking mga kaibigan. Minsan naitanong  ng  aking kaibigan ang

" Saan ba ang bahay nyo?"

hindi ako makasagot dahil ang alam ko lang ay kung paano umuwi at kung tatanungin man ako ng pulis
kung sakaling mawala ako ang tanging maisasagot ko lang noon ay " Tramo po".

" Punta kayo sa bahay namin, maganda dun!".

Alam ko na malaki ang pag-aalala ng aking mga magulang sa tuwing kami ay umuuwi magkakapatid galing sa eskwelahan. Nasusundo naman kami paminsan-minsan ngunit madalas ang hindi dahil narin sa kakulangan ni mama ng magbabantay sa iba ko pang mga kapatid. Maganda naman ang kalsada pauwi sa amin ngunit habang palapit ng palapit ay pasikip ng pasikip ang eskenita papunta sa bahay. Ang bahay namin noon ay hindi ordinaryo. Sa paglipas ng panahon ang lupa sa aming lugar ay tumataas ng tumaas ng hindi ko maipaliwanag kung bakit. Napag-iwanan na ang lapag ng aming bahay, kapag umuulan pumapasok ang baha sa loob ng sala at animoy maliit na swimming pool na kulay putik. Dahil sa ganitong problema na isipan ni papa na pataasan ang lupa sa loob. Tinambakan nya ito ng madaming lupa at saka isinimento ngunit ang kisame ay hindi manlang ginalaw oh dinagdagan ang taas.. Tumaas ng mga apat na pulgada ang lapag namin  at halos 5ft nalang ang taas ng loob ng bahay.

Simula noon lagi nalang nakayuko si mama at papa kapag naglalakad sa loob ng bahay. Para sa aming magkakapatid hindi problema ang taas ng kisame dahil hindi pa ito abot ng aming mga ulo. Isang araw ay may dumating na bisita si erpat at sinabing

"Pare lumiliit ata ang bahay mo ah?"
at bigla ako sumagot ng,
"Lumalaki lang kami"
tawa ng tawa si erpat na animo'y akala nya ay nagbibiro ako pero sa totoo lang yun kasi ang naiisip ko kaya lumiliit ang bahay namin.

Hindi kami nasanay sa mga bagong laruan at madalas kami na mismo ang pumupunta sa mga kalaro namin upang doon makapaglaro ng mga laruang tau-tauhan gaya ng Superman, Batman, baril-barilan at mga truck-truckan. Isang araw habang naglalaro sa eskwelahan nagyaya ang aking mga kaibigan na pumunta sa aming bahay at dahil medyo may kalayuan ito ay medyo nag-alala ako sa kanilang daraanan pauwi.

(Habang papunta sa aming tahanan)

"Sinong kasama mo sa inyo?"
          "Si mama at papa ko at mga kapatid ko"
"Ahh ilan ba kayo?"
           "Madami kami mga sampu!"
"Ang laki siguro ng bahay nyo"

Pagkatapos ng mahabang paglalakad sa kalsada at masisikip na eskenita nakarating narin kami sa aming tahanan ngunit hanggang labas lang kami ng bahay. Dahil sa nasanay sa malalaking bahay ang aking mga kaibigan takang taka sila sa kanilang nakita.

Kaibigan: "Bakit parang ang liit ng pinto nyo?"
Ako: "huh? kasi si papa eh"
Kaibigan: "At bakit ang dilim sa loob?"
Ako: "umaga pa kasi kaya walang ilaw"
Kaibigan: "nakakatakot pumasok parang kweba"
Ako: "Kasi nga Kaibigan ko si Batman"
Kaibigan: "Ganun ba? sige uwi nalang kami, hatid mo ulit kami palabas ha?"
Ako: "oh sige kayo bahala ayaw nyo talaga pumasok?"
Kaibigan: "buti ka pa kilala mo si batman, tara uwi na kami"

Hanggang ngayon ay naaalala ko parin ang mga laro naming magkakaibigan, masaya at makukulit. Ngunit dahil narin sa katagalan at pagkupas ng libro ng nakaraan hindi ko na maalala ang kanilang mga pangalan at itsura. Gusto ko silang balikan at pasalamatan , mga kaibigan na naging parte ng aking personalidad tungo sa pagkakaibigan. Mga unang katatawanan , mga unang kalaro, ang mga unang halakhakan at mga unang Kaibigan ....

Salamat sa inyo...

"Respeto"

~1998,
Pag-gising ko sa umaga tulala pa ako, malamig pa ang pakiramdam at tuliro pa ang kaisipan. Nakatitig sa kung saan , tahimik at dilat pa ang mga mata, lilipas ang ilang minuto pupunta sa kusina , unang hahanapin ang asukal bago ang kape at mainit na tubig bago ang baso. Uupo sa gilid dilat parin ang mga mata habang nakatanaw sa kawalan, animo'y isa-isang nabubuo ang diwa.


Unang ngiti sa umaga, unang sulyap sa bagong araw. Sa labas ng aming bahay matatanaw mo ang maliit na taniman ng okra at talong. Kaysarap umupo sa lilim ng puno ng sampalok habang tinitignan ang mga pato at itik na nag aagawan sa kanilang pagkain.


Sa di kalayuan maaaninag mo ang hamog na nakakalat pa sa mga taniman ng tubo, ang mga ibon ay tila naghahanap na ng kanilang mga pagkain sa basang lupa ng ilog. Ang hangin ay napakalamig at malinis, Ito ang buhay ko noon sa probinsya.


May mga panahon sa buhay natin na hindi natin naiisip ang kahalagahan ng mga bagay sa paligid. ang kabutihan ng pagkakataon sa atin na kung saan tayo noon ay malaya at hindi alintana ang bagyong susuungin. Mga pagsubok na tayo din ang may gawa, mga paglalakbay na tayo din ang gumawa ng daan. May mga tanong na.... 

"Ano ba ako sa mundo?" 

at mga sagot na ....

" kaya mo yan, konti pa at makakaraos din tayo".

 Ang buhay na ginawa natin ay kadalasan ay hindi ang buhay na gusto natin mangyari. Ang mga pagsubok na nagpatibay sa ating pagkatao ay ating dala-dala hanggang sa muling pagsuong sa matinding bagyo sa ating buhay.


Dumating ba sa buhay mo na palitan ang iyong pangarap? Yung naisip mo na masmaganda para sayo ngunit sa bandang huli ay nagkamali ka pala. May umagapay ba sa pagluluksa mo? may katabi ka ba habang umiiyak o nasasaktan ? hinanakit na hindi naman dapat at hindi mo naman gusto ngunit kinuha mo parin. Maswerte ka kung meron. Ang mga tapat na kaibigan, kamag-anak man o kababata, sa mga mumunting pag akbay at sandaling oras sa tabi mo ay mahalagang-mahalaga.


May mga araw na habang abala tayo sa ating mga gawain sa araw-araw hindi natin maiwasan balikan ang nakaraan, lalo na pag may mga nakikita tayong bagay at pagkakataon na ginagawa natin noon , lalo na sa 3pm ng hapon tumatak na sa utak natin ang "The Lord's Prayer" na naririnig sa radyo at telebisyon. Aminin mo man o hindi alam kong iba ang naiisip mo pag naririnig mo ang dasal na iyon, ang nakaraan ng kabataan, masayang naglalaro sa kalsada oh papauwi galing eskwelahan. Ang panahon ng rubber band, panahon ng tatsing at iba pa ang kahulugan salitang "text" o "teks", Sikat parin ang football at patintero.


Ang nakaraan natin ay kayamanan na hindi kayang agawin o nakawin nino man. Pagpapahalaga sa buhay natin noon ay gawin din natin sana sa ngayon  dahil kung ano tayo ngayon ay dahil yun sa kahapon. 


"Konti lang nakakaalam ng pagkatao mo at buhay na sinuong mo, at ang bawat tao sa paligid mo ay may kanya-kanyang istorya nang paglalakbay. Respeto, yun lang naman ang hinihingi natin sa bawat isa, saka na ang pagmamalaki ang importante ay ang pagpapahalaga."

"Ikaw"

"Ikaw yung gusto kong pasalamatan sa tuwing dumarating sa akin ang kalungkutan, ikaw yung una kong naiisip kung kaya't hindi ko nagagawa ang lumuha. Lumalakas ako kapag nariyan ka, nagiging malinaw ang lahat at madaling nauubsan ang bawat hinanakit ng aking pagdaramdam."

"Ikaw ang aking panimula sa bawat umagang puno ng pag-asa at pagbabago"

"Ikaw......................Ikaw..........................Ikaw"

"Ako Na Ba Ngayon?"

Nakakita ka na ba ng kalsada na pagkatapos butas-butasin ng mga makinang maiingay na kung tawagin namin ay dugudug (Jackhammer) eh pinabayaan nalang at hindi na binalikan at inayos? Kung nakakita kana subukan mong ilagay ang ganung itsura sa loob ng kusina, dahil ganyan na ganyan! ang kusina namin noong aking kabataan.

Tanda ko pa ang malaking poso sa gilid ng aming bahay, hindi ito ordinaryong poso  na pangkaraniwan na nating nakikita dahil ang isang ito ay medyo may kalakihan at may kahabaan ang hawakan. Medyo doble ang laki nito sa nakagawian nating posong pang bahay. Dito nakahilera ang mga labahan ng aming mga kapitbahay. Tatlo ang apartment na magkakadikit-dikit sa compound ng aking lolo't lola at tatlo din ang palikuran na malapit sa poso na okyupado ng bawat isang pamilya. Ang mga kapitbahay na ito ay ang mga taong kinalakihan naming magkakapatid. Nasubaybayan nila ang aming pag-usbong at ang kalinangan ng pagiging musmos na kanilang ikanatuwa.

Dumaan ang mga taon na parang isang time machine sa utak ko, ang ala-ala ng mga gusali kasama na ang poso ay unti-unti ng kumupas ang mga larawan sa aking isipan. Ang naalala ko nalang ay ang mga gumuhong pader ng mga palikuran at ang tanging naiwan nalang ay ang sa amin. Ang mga bato ay itinambak sa paligid ng bahay. Naging kusina namin ang buong lupang kinatatayuan nito. Dito kami naliligo, naglalaba at naghuhugas ng plato at kung minsan ay dito ko rin nakikita  si mama na nagluluto ng noodles gamit ang kalan na di-uling.

Ang aming kusina ay may kahoy na lababo, may linoleum na sapin at ang sahig ay mga batong tambak na galing sa gumuhong pader ng mga dating palikuran. Gaya ng dati si erpat ay nagtayo ulit ng maliit na barong-barong sa gilid ng aming bahay at doon ko naman naunawaan ang mga aktibidades na ginagawa nya. Nagkukumpuni sya ng mga sirang 2-way radio, nagde-develope ng mga picture at nag aayus ng mga sirang electronic appliances. Siraniko! yan ang tawag ni mama sa kanya, naaalala ko pa ang  pag-aayus nya ng telebisyon na biglang umusok at imbis na maayos eh sa junkshop ng aming kapitbahay ito napunta.

Tulad din ng ibang pamilya kami ay sabay sabay din kumakain. Madalas naming ulam noon ang pinakapaborito naming galungong at noodles. Hindi naman lahat ng araw eh ganito ang ulam namin , nagkakataon lang na ito talaga ang paborito naming magkakapatid kaya palaging niluluto ni mama at kung minsan ay  papalitan nya ito ng royco soup para maiba naman.

Sa aming paglaki unti-unti na kami naaatasan ni mama ng mga obligasyon gaya ng pagpapakain sa mga nakababata naming kapatid, paglilinis ng bahay at paghuhugas ng plato. Paghuhugas ng plato, oo tama! paghuhugas ng plato! Ito ang tanging gawaing bahay na hinding-hindi ko makakalimutan. Sa araw-araw at isama mo pa ang gabi ito lang ang tanging gawaing bahay na naging sistema na ng aming buhay kabataan. Tatlo palang kami noon na marunong maghugas ng plato, gamit ang baretang panglaba, ibababad muna namin ito sa tabong may tubig at saka ilulublob ang maliit na tela at saka ipapahid sa mga hugasin. Mahahati ang hugasin sa  tanghalian at  hapunan at ang hugasin sa sabado at lingo ay mapupunta lamang sa isang tao. Naalala ko pa kung paano ko pabulain ang baretang panlaba sa maliit na batya, kinukus-kos  ko muna ng tela hanggang sa magkulay asul ang tubig at matakpan ng bula. Ni minsan hindi ako nagkaroon ng pagkabugyot sa  bawat paghuhugas ko noon ng plato dahil kung minsan ay pakiramdam ko na parang laro lamang ang lahat.

Naiiba lamang ang schedule ng paghuhugas ng plato pagdumarating na ang bakasyon, paglipas ng ilang buwan ay bumabalik ulit kami sa dating nakagawian. Sa paglipas ng mga taon nadagdagan narin ang may mga ganitong obligasyon, mula sa tatlo ay naging anim na kaming magkakapatid na gumagawa nito. Ganun parin naman ang patakaran isa sa tanghali at isa sa gabi. Dahil narin sa mga nakakalitong papalit-palit na oras namin lagi nalang kami nalilito sa mga susunod kung sino oh kung sino nga ba talaga ang susunod. Hindi man namin intensyon magkapalitpalit eh madalas namin naitatanong noon ang "ako na ba ngayon?"

Naiparating  sa amin ng maayos ng aming mga magulang ang totoong imahe ng obligasyon ng bawat isa sa pamilya. Ang mga pagkukusa ay hindi na namin napapansin dahil narin ang buhay namin noon ay ang obligasyon ay obligasyon. Hindi naman bawal magkasakit ika nga, sakto lang ang bawat araw sa paglalaro, pag-aaral at paglilinis ng sariling tahanan, ang tahanan hanggang ngayon ay aming pinagpahalagahan at minahal.

" Kulang Nalang Ay Barya"

Tanghaling tapat,....
               Matingkad ang sikat ng araw,....
                                         1984, .......Tag-araw.

Kapag naglalaro kami noon sa tabi ng bahay na nasa loob ng aming  bakuran bihira kami madampian ng sinag ng araw. Madaming puno at halaman sa paligid at halos masisilaw ka sa mga liwanag na tumatagos sa mga dahon ng puno. Madalas ko noon panoorin ang mga langam habang naghahakot ng kanilang mga pagkain at kung minsan ay tinutulungan ko pa sila dalhin ang  mga nakukuha nilang biscuit, candy at kanin na mula sa plato ni brownie na alagang aso ni lola. Mga ilang minuto din ang itinatagal ko sa ganitong laro dahil ang pakiramdam ko noon ay isa akong tagapagligtas, ako ang super hero ng kanilang bayang inaapi ni brownie at ni muningning. Lagi akong may hawak na stick ng BBQ para sundutin ang maliit nilang lunga pero sa huli ang langam na mismo ang nagagalit sa akin dahil sinisisra ko ang  tahanan nila. Gusto ko lang naman makita ang loob kung anong itsura ng kusina, sala at kwarto, masama bang makisilip sa bahay nila? kung bakit kasi ang liit-liit hindi ko tuloy masilip. Sa bandang huli makakagat ako sa paa at lalapit kay lola para magpapahid ng gamot na kung tawagin ay caladryl.

   "Hindi ko talaga alam kung bakit caladryl, basta ang alam ko lang kapag nakakagat kami ng langam, lamok, bubuyog, surot at kung anu-ano pang kagat ng insekto eh ito ang pangunahing pampahid ni lola sa amin, ang mahiwagang caladryl! Kaya tuloy nung highschool ako inabutan ako ng allergy sa daan at ang binili ko sa tindahan ng gamot ay caladryl. Ilang araw din akong natulog na kulay pink ang aking katawan, hanggang pumunta na ako sa doktor at saka ko lang nalaman na hindi pala yun para dun."

May maliit na parang barong-barong  si erpat noon sa gilid ng bakuran , hindi ko alam kung anong meron dun pero amoy kemikal. May mga papel na nakasabit sa sampayan at malimit siyang mag-isa sa loob. Kung minsan ay sinusubukan ko pumasok pero sinasalubong ako ng amoy na parang plastic na tinunaw. Lalabas si erpat na may mga hawak na litrato at ipapakita nya kay lola at lolo. Hindi lang iyon ang nakikita kong ginagawa ni erpat, mayroon din syang mga maiinit na pangtunaw ng bakal at mga sirang kasangkapan na animo'y scientist na nagtatrabaho sa lugar namin pero sa batang tulad ko noon hindi ko talaga maintindihan bakit mausok at may mga nakakalat na mga sirang  radyo, TV at kung minsan hindi ko na alam kung anu-anong aparato.

Hindi naman kami bawal lumabas ng bakuran, ayaw lang talaga nila kaming palabasin pagmadami silang ginagawa sa bahay gaya ng pagluluto ng tanghalian, paglalaba, paglilinis ng bahay, pagpapaligo ng aso, paghuhugas ng plato, pagdidilig ng halaman at marami pang iba!, sa madaling salita hindi talaga kami makakalabas hanggang walang magbabantay sa amin. Kahit abala sila, lagi parin  nila kami nasusubaybayan. Madalas kami maglaro noon sa mga lugar na matataas, yung masarap akyatin , yung pwede ka tumalon habang gamit ang mga laruan na baril-barilan. Baril-barilan na yari sa kahoy at kung minsan ay mahabang kahoy lang talaga na ginagawang armalayt.

Hanggang ngayon ay tandang-tanda ko pa kung paano kami napansin noon ni erpat dahil sa hindi namin paggamit ng salitang "Ate at Kuya". Tanda ko pa kung paano nya itinuro sa amin kung para saan at kung para kanino ang salitang ito. Sumisigaw pa ako noon ng " kuya! kuya! kuya!" habang tumatalon, bago man sa aking pandinig ngunit mabilis ko rin ito naunawaan at ginamit.

Sa paglalaro sa labas ng aming bakuran dito na maiiba ang mundo naming magkakapatid.  May mga bata ng tulad namin na naghahanap din ng kalaro. Ang mga tanong na "Bata! bata anong pangalan mo?" at ang salitang " Sali ako" ay ang tanging mga salita na alam namin ang totoong kahulugan. Sa bawat habulan, tawanan, asaran ang kapaguran ang tangi naming limitasyon sa paglalaro. Lingid sa kaalaman ng aking mga kalaro at gayun din sa aking mga kapatid at isama mo na si lola, madalas ako sumisilong sa harapan ng tindahan ni lolo. At doon hihintayin ko ang barya na animo'y kayamanan na galing sa langit. Malalaglag mula sa maliit na bintana na galing mismo sa tindahan at dahil para sa batang tulad ko noon kulang nalang ay barya upang mabuo ang aking araw ng kabataan. Barya na galing mismo kay lolo at sa ngayon, minsan, naiisip ko na sana inipon ko lahat ng barya na ibinigay nya sa akin. Dahil para sa akin ay masmahalaga pa ito sa lahat ng salaping natatangap ko. Mis ko na ang lolo ko , sya ang una kong bayani , sya ang una kong idolo at sya ang una kong naaalala kapag nakakakita ako ng barya. Kulang nalang ay barya buo na ang araw ko.

Hinding hindi ko talaga makakalimutan ang mga oras na iyon na tila tumatak na sa isip ko na parang kahapon lang ang nakaraan. Ang hirap bumuo ng ala-ala at kung minsan pilit mong pinagdurugtong-duktong at  kahit sa bandang huli ay mapapagod ka kakaisip eh masaya ka parin dahil unti-unti mong nasasalaysay ang kuwentong nakalimutan na ng iba at ngayon ay mababasa at mauunawaan narin nila.